مهره خروسکی یا پروانه ای که در زبان انگلیسی به Wing Nut شناخته می شود نوعی مهره صنعتی می باشد که دارای دو بال یا سطوح مسطح در هر طرف می باشد که قابلیت اتصال بصورت دستی و بدون نیاز به آچار های مخصوص را میسر می سازد. مهره های خروسکی اغلب برای کاربری های سبک مورد استفاده قرار می گیرند و قابلیت اتصال بر روی انواع پیچ های شش گوش و آلن و همچنین با دنده های مناسب بر روی پیچ های ماشینی نیز اتصال پیدا می کنند. مهره خروسکی در سایز M4 الی M24 میلیمتر در دستگاه استاندارد بین المللی قابل عرضه هستند.
با توجه به کاربری مهره خروسکی در صنایع سبک که تنش های اتصالی آنها عملا با نیروی دست تامین می شود در اغلب موارد این دسته از مهره های صنعتی اغلب در گرید های پایین آهنی مانند 4.8 و 5.6 و در گرید های استنلس استیل مورد استفاده قرار می گیرند. البته گرید های خشکه از مهره های کاسه نمدی و گرید های آلیاژی Alloy steel نیز در مواردی که نیاز به مقاومت سایشی بالاتری باشد در سایز های خاص قابل عرضه می باشند.
علاوه بر عدم کاربری مهره های خروسکی در صنایع سنگین محدودیت های کاربری دیگری مانند استفاده بر روی سیستم هایی با ارتعاشات بالا بر این دسته از اتصالات حاکم است. در اتصال بر روی ماشین آلات با رزونانس و ارتعاش بالا مهره خروسکی اولا بر روی سطح اتصال خراش های جدید پدید می آورد و ثانیا به تدریج از روی پیچ باز شده (شل شده) و مشکلات جانبی دیگری را به همراه خواهد داشت. امکان اتصال مهره خروسکی همراه با واشر های تخت و فنری نیز وجود دارد اما در اغلب موارد چون این اتصالات با حداقل ارتعاشات روبرو هستند الزامی برای این کاربری وجود ندارد. بر حسب سایز های مختلف مهره کاسه نمدی نیز دارای حداقل و حداکثر تنش اتصال می باشد که توسط ترکمتر قابل اندازه گیری است، با این وجود عدم حساسیت در کاربری این نوع مهره صنعتی نیاز به ترکمتر مگر در اتصالات خاص را بوجود نمی آورد. مهره خروسکی طبق استاندارد DIN315 و در دو تیپ A , D تولید می شود که در ادامه به مقایسه آنها نیز می پردازیم.
مهره خروسکی در سیستم استاندارد متریک بین المللی با استاندارد DIN315 معادل ANSI B 18.17 تولید می شود. مانند دیگر استاندارد های مرتبط با تولید پیچ و مهره ها استاندارد DIN315 در تولید مهره خروسکی نیز یک استاندارد ابعادی بوده و پیرامون متریال و گرید های فلزی بکار رفته در تولید این دسته از مهره ها صحبتی نمی کند. البته اغلب دایرکتیو های صنعتی در استاندارد هایی مانند DIN علاوه بر مشخص کردن مقدار دقیق عددی (گاهی همراه با تلرانس) چند متریال استاندارد را نیز برای بکارگیری در تولید استفاده می کنند.
بر خلاف مهره های شش گوش که تنها در چند بعد استاندارد های آنها خلاصه می شود مهره خروسکی به دلیل داشتن بال هایی در دو طرف نیاز به پارامتر های گسترده تری است. در جدول بالا D عرض پشت به پشت بیرونی مهره، A عرض بیرونی کفی مخروطی و B عرض بیرونی بدنه مخروطی مهره خروسکی در قسمت قطر کمتر، C کل ارتفاع بدنه مخروطی، G2 ضخامت هر یک از پره ها در پایین و G1 ضخامت پره در قسمت بالایی می باشد. دو پارامتر دیگر تحت نام های R1 و R2 نیز برای مهره خروسکی تعریف می شوند که از نوع پارامتر های زاویه ای بوده که R1 زاویه داخلی پره و R2 زاویه لبه پره نسبت به کف مهره می باشد.
مهره خروسکی هم در گرید های آهنی و فولادی تولید می شوند که دارای مقاومت کمتری در برابر عوامل خورنده محیطی بوده و زنگ می زنند و هم در گرید های استنلس استیل که مقاومت محیطی بالاتری دارند. گرید های آهنی کاربردی مهره خروسکی گرید 4.8 با تنسایل مقاومت کششی 380 نیوتن بر میلیمتر مربع که بسیار نرم و چکش خوار است و گرید 5.6 که دارای تنسایل مقاومت کششی 460 نیوتن بر میلیمتر مربع می باشد است. گرید خشکه از مهره خروسکی که با کلاس 8.8 قابل عرضه است تنسایل مقاومت کششی 800 نیوتن بر میلیمتر مربع را داشته و قماومت سایشی بسیار بالایی نیز دارد. لازم به ذکر است که تمامی گرید های آهنی و فولادی مهره خروسکی برای داشتن مقاومت محیطی بالا در برابر زنگ زدگی از آبکاری گالوانیزه سرد که به رنگ نقره ای براق بر روی سطح مهره دیده می شود استفاده می کنند. این آبکاری با بکارگیری فلز روی یا زینک صورت می پذیرد.
گرید های استنلس استیل از مهره خروسکی که بدون نیاز به آبکاری سطحی مورد استفاده قرار می گیرند دارای تنسایل مقاومت کششی 700 نیوتن بر میلیمتر مربع یعنی در سطحی بالاتر از گرید های آهنی در برابر کشش و سایش قرار می گیرند. این سری از مهره ها به رنگ نقره ای مایل به زرد و بسیار براق هستند و در برابر آب و رطوبت مقاومت بسیار بالایی داشته و به سبب بکارگیری فلزات کروم و نیکل در ترکیبات شیمیایی دارای قیمت بالاتری نیز نسبت به مهره خروسکی آهنی و فولادی هستند. البته مهره خروسکی استیل نیز در دو گرید 304 و 316 قابل عرضه می باشد.
استاندارد DIN315 در تولید مهره خروسکی خود دارای دو زیر مجموعه یعنی تیپ های A و D می باشد. در عمل کاربری و مشخصات مکانیکی هر دو تیپ از مهره خروسکی کاملا یکسان هستند و تفاوت اصلی آنها در شکل پره های بیرونی است. در حالی که پره های مهره خروسکی تیپ A به شکل زاویه دار و یا در اصطلاح Rectangular یا مستطیلی شکل هستند پره های مهره خروسکی تیپ D کاملا گرد و بدون زاویه طراحی و تولید می شوند. به جز این تفاوت ساده باقی مشخصات عددی هر دو نوع تیپ از مهره خروسکی یکسان و دارای دنده های نوع 6H هستند. البته در جداول مربوط به استاندارد های ابعادی DIN315 جزئیاتی بسیار دقیق و متفاوت از دو تیپ مختلف مهره خروسکی که بر شعاع انحنا در بخش های مختلف دلالت دارد قید شده اند. در عمل انتخاب، خرید و کاربری هر یک از دو تیپ مهره های خروسکی تفاوت کاربری برای شما ایجاد نمی کند. بازرگانی جنرال استیل عرضه کننده انواع پیچ و مهره های استنلس استیل و فولادی و تیپ های مختلف مهره های خروسکی در ایران است.
مهره خروسکی آهنی گالوانیزه
مهره خروسکی استیل A2
مهره خروسکی استیل نگیر A4